8 grudnia 1923 roku w Żywcu na świat przyszła Maria Krystyna Immaculata Elżbieta Renata Alicja Gabriela Habsburg-Lotaryńska, księżniczka Altenburga, córka Karola Olbrachta Habsburga oraz jego żony Alicji z domu Ankarcrona, drugie z czwórki ich dzieci. Wychowanie przez rodziców w duchu polskiego patriotyzmu, przypłaciła trwającą wiele dekad tułaczką po Europie, ale zacznijmy od początku…

Maria Krystyna Altenburg, źródło: Muzeum Miejskie w Żywcu.

Maria Krystyna Habsburg wywodzi się z linii rodowej Habsburgów-Lotaryńskich, którzy pojawili się na Żywiecczyźnie w połowie XIX wieku, a przeszli do historii jako dobrzy gospodarze i innowatorzy odpowiedzialni za rozwój swojego księstwa. Zawdzięczamy im między innymi Arcyksiążęcy Browar Zamkowy w Cieszynie oraz Arcyksiążęcy Browar w Żywcu, które mogą używać tego określenia właśnie ze względu na konotacje z rodziną Habsburgów. Jednak kluczowe dla tej opowieści były późniejsze dzieje i postać Karola Stefana Habsburga, dziadka Marii Krystyny, od którego rozpoczyna się era „polskich Habsburgów”. Jest to osoba o tyle ciekawa, że w okresie I wojny światowej był on kandydatem do polskiego tronu. Królem wprawdzie nie został, ale w 1907 roku nieformalnie ogłosił siebie i całą swoją rodzinę Polakami, a w 1921 roku oficjalnie przyjął polskie obywatelstwo. Nauczył się języka polskiego, podkreślał swoją polskość na każdym kroku, a patriotyczna postawa wpojona przez niego swoim dzieciom miała ogromny wpływ na losy naszej bohaterki.

Na początku wojny zamek w Żywcu – siedziba rodowa Habsburgów Lotaryńskich w tamtym okresie – został przejęty przez okupanta i mieściła się tam siedziba Gestapo. Karol Olbracht Habsburg, ojciec Marii Krystyny, powitał żołnierzy w polskim mundurze, co skończyło się dla niego więzieniem, gdzie mimo tortur nie zgodził się podpisać volkslisty. Efektem była utrata majątku, a dla nastoletniej wtedy Habsburżanki – areszt domowy najpierw w Żywcu, a potem w Wiśle, trwający przez całą wojnę.

Komunistyczne władze zmusiły Habsburgów z Żywca do opuszczenia kraju i pozbawiły ich obywatelstwa, a służba bezpieczeństwa fabrykowała na ich temat nieprawdziwe dokumenty szkalując ich reputację. Maria Krystyna wyjechała z Polski, przebywała najpierw w Szwecji, kraju pochodzenia matki, a następnie w Szwajcarii, gdzie osiadła w Davos, którego klimat łagodził jej dolegliwości płucne. Arcyksiężna nigdy nie przyjęła obywatelstwa innego kraju i przez dekady pozostawała bezpaństwowcem. W roku 1993 zwrócono jej polski paszport, co sama określała jako jeden z najpiękniejszych dni w jej życiu. Na przełomie tysiącleci rozpoczęto starania by Maria Krystyna Habsburg powróciła do ojczyzny i mogła ponownie zamieszkać w Żywcu. Dzięki zaangażowaniu samorządu żywieckiego, w Nowym Zamku, który przed wojną stanowił jej rodową siedzibę, urządzono dla niej mieszkanie, do którego wprowadziła się w 2001 roku i mieszkała aż do śmierci, która nastąpiła 2 października 2012 roku. Z honorami została pochowana w Konkatedrze Żywieckiej w krypcie Habsburgów. Spoczęła obok swoich dziadków i brata.

Ze względu na przypadające w grudniu setne urodziny księżnej, rok 2023 został ogłoszony rokiem Habsburgów. Zdecydowała o tym rada miejska przyjmując jednogłośnie odpowiednią uchwałę podkreślającą głęboki szacunek i ogromny wpływ jaki wywarła Maria Krystyna Habsburg na historię oraz współczesny wizerunek Żywca. W ramach obchodów, w marcu w Nowym Zamku oficjalnie otwarta została wystawa pod tytułem „Żywiecka Habsburżanka”, gromadząca pamiątki po jubilatce. Wystawa będzie czynna do końca grudnia. Premierę miał także dokument „Ostatnia Habsburżanka” przygotowany przez Judytę Syrek i Wojciecha Kursa, w którym o rodzinie opowiada mieszkająca w Madrycie księżna Renata Habsburg Lorena de Zulueta, najmłodsza siostra Marii Krystyny. Z kolei w październiku, w 11. rocznicę śmierci księżnej, w Parku Habsburgów w Żywcu wysadzono 100 cebulek tulipanów, by uczcić pamięć tej wyjątkowej postaci żywieckiej historii. Teraz co roku będą one przypominać swoim pięknem o tej niezwykłej Polce, prawdziwej patriotce. Kulminacja obchodów setnej rocznicy urodzin księżnej zaplanowana jest na 8 grudnia 2023.