Najnowsze słowniki języka polskiego podają następującą definicję słowa piwo: ‘napój o niskiej zawartości alkoholu, pieniący się przy wlewaniu, otrzymywany przez fermentację ze słodu jęczmiennego, chmielu, drożdży i wody’ (za WSJP online).

Piwo pochodzi od czasownika pić (podobnie paliwo jest derywatem od palić czy tworzywo od tworzyć), ponieważ dla dawnych Słowian było napojem tak powszechnym jak woda – pili je wówczas wszyscy, nawet dzieci. Nazwa piwo pojawiła się więc, gdy Słowianie zaczęli warzyć napój, którego droga do Europy wiodła z Mezopotamii przez Egipt po ziemie Celtów i Niemców.

We współczesnej polszczyźnie etymologia wyrazu piwo pozostaje zatarta dla użytkowników. Miały na to wpływ, jak się wydaje, dwa czynniki – pozajęzykowy i językowy. Zmieniające się realia: w XXI wieku, kiedy czysta woda stanowi element codzienności, a liczba rozmaitych napojów (kawa, herbata, soki i wiele, wiele innych) jest przeogromna, piwo, tak jak wino, nie jest pite często, nie przez wszystkich, ponadto jako alkohol należy dziś do grupy substancji, których powszechne spożycie jest bardzo ograniczone i ze względu na wiek, i wiele różnych okoliczności (ciąża, stan zdrowia, miejsce itd.).

Piwo pochodzi od czasownika pić, ponieważ dla dawnych Słowian było napojem tak powszechnym jak woda.

Budowa wyrazu: piwo jako derywat składa się z podstawy słowotwórczej pi- (czyli zawiera w sobie część czasownika, od której pochodzi) oraz formantu (sufiksu, końcówki słowotwórczej) -wo. Tyle że podstawa ma tylko dwie litery i bez końcówki czasownikowej traci swoją wyrazistość formalną – inaczej niż np. w wypadku tworzywa, którego źródłosłów jest łatwiej dostrzegalny (tworzy + -wo). Z kolei ciekawym przykładem może być analogicznie zbudowany rzeczownik warzywo – pochodzący od nieużywanego już czasownika warzyć ‘gotować, przygotowywać’ – ponieważ dziś określa się tak roślinę, dawniej zaś jedzenie, potrawę, a także gotowanie i… warzenie piwa. Wracając do głównego wątku: obecnie traktujemy słowo piwo jako niepodzielne i nie kojarzymy z czasownikiem, z którego powstało.

O niewielkiej piwiarni powiemy piwiarenka, a coś charakterystycznego dla piwiarni określa się przymiotnikiem piwiarńany.

Gniazdo słowotwórcze, czyli grupa wyrazów powiązanych słowotwórczo, do którego należy wyraz piwo zawiera niemałą liczbę słów. Nazwy osób powstały poprzez dodanie do wyrazu bazowego odpowiednich końcówek: piw’-arz (piwiarz; w’ oznacza zmiękczenie tematu, które ortograficznie wyraża się za pomocą samogłoski i), piw-osz, piwosz-ka (określenia kobiet w większości pochodzą od nazw męskich, co budzi niezadowolenie pewnych grup społecznych, ale jest jedynie świadectwem rozwoju języka jako elementu kultury, a nasza kultura przez wieki zdominowana była przez mężczyzn); niektóre słowa są złożeniami z dwóch wyrazów połączonych interfiksem, czyli cząstką międzywyrazową, np. piw-o-war (a od tego rzeczownika kolejne: piwowar-stwo i piwowar-ski).

Miejsce, w którym pije się piwo, to piw’- arnia (-arnia to sufiks lokatywny – służy do tworzenia nazw miejsc, tak jak w wyrazach kawiarnia, lodziarnia, piekarnia). O niewielkiej piwiarni powiemy piwiaren-ka, a coś charakterystycznego dla piwiarni, związanego z tym miejscem określa się przymiotnikiem piwiarń-any (piwiarniany); podobnie zbudowany jest przymiotnik piw-ny. Nacechowane, tak jak wszystkie zdrobnienia i zgrubienia, są rzeczowniki piw-ko i piw-sko.

Obecnie nie kojarzymy z piwem drobnych sum pieniędzy wręczanych zwyczajowo kelnerom, a przecież na|piw-ek, powstał od wyrażenia przyimkowego na piwo, do którego następnie dodano sufiksu -ek. No i jeszcze dwa wyrazy, których pochodzenia nie uświadamiamy sobie na co dzień: piwn-ica i piwn-iczny. Słowo piwnica zawdzięczamy prasłowiańskiemu przymiotnika *pivьnъ (który odnosił się do napojów), dawniej było to podziemne pomieszczenie do przechowywania trunków, głównie win (do czego nawiązuje jedno z dzisiejszych znaczeń tego rzeczownika: ‘winiarnia, kawiarnia, lokal rozrywkowy w podziemnym pomieszczeniu’).

Teraz już wszytsko jasne? ;)

Anna Kamińska. Doktorantka na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego – prowadzi zajęcia z kultury języka polskiego dla studentów polonistyki, angażuje się w prace Zakładu Leksykologii, Stylistyki Teoretycznej i Kultury Języka Polskiego, współpracuje z Radą Języka Polskiego przy Prezydium PAN i Fundacją Języka Polskiego. Sekretarz Zespołu ds. Polityki Językowej Narodowego Centrum Kultury. Jest między innymi autorką „Słowniczka frazeologizmów zapomnianych”.

Ilustracje pochodzą ze zbiorów Muzeum Browaru w Żywcu.